Aktualności
opera GOPLANA
01-09-2021
Władysław Żeleński
GOPLANA
sobota, 11 września, godzina 20.00
Dziedziniec Pałacu Radziwiłłów w Nieborowie
Materiał filmowy dostępny pod linkiem: OPERA GOPLANA
Muzeum w Nieborowie i Arkadii, Fundacja Trzy Trąby oraz Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków, oddz. warszawski zapraszają na największe wydarzenie plenerowe w tym roku – operę GOPLANA Władysława Żeleńskiego w 100. rocznicę śmierci kompozytora.
Opera w trzech aktach z librettem Ludomiła Germana na podstawie tragedii Juliusza Słowackiego „Balladyna”. Premiera Goplany odbyła się w Krakowie 23 lipca 1896 r. Jest ona jedną z czterech oper, które skomponował Żeleński (Konrad Wallenrod - 1885, Janek – 1900, Stara baśń – 1907).
Pracę nad Goplaną Władysław Żeleński rozpoczął na początku 1888 r. Sięgnął po tę sztukę ze względu na wyjątkową wartość artystyczną i atrakcyjność inscenizacyjną. Auto libretta – Ludomił German, pisał: „Różnorodność i rozmaitość motywów, świat duchów, tajemnicze tło, legenda, potężna namiętność – to wszystko daje kompozytorowi najwdzięczniejsze pole do rozwinięcia czarów muzyki i wprowadzenia oryginalnych, zajmujących motywów”.
W komponowaną muzykę Żeleński wplatał motywy poloneza, kujawiaka, mazura i oberka. Korzystał ze wskazówek największego znawcy polskiej muzyki ludowej – Oskara Kolberga.
Ważny kontekst do kontynuowania prac nad Goplaną stanowiła Międzynarodowa Wystawa Muzyczno – Teatralna w Wiedniu w 1892 r. Polacy nie przedstawili na niej ani jednego fragmentu swojej muzyki współczesnej, co odczytano jako prezentację „wybitnie archeologiczną”, mówiono o zacofaniu polskiej muzyki na tle ówczesnych europejskich dokonań. Ta klęska wizerunkowa, obnażyła od czasów Moniuszki zastój na gruncie rodzimej twórczości operowej, co podziałało niezwykle stymulująco na polskich kompozytorów, zwłaszcza Żeleńskiego, który od tej pory będzie postrzegał Goplanę jako rewanż za klęskę polskiej prezentacji operowej w Wiedniu. Jednak droga do prapremiery Goplany nie była ani łatwa, ani krótka.
Marzeniem Żeleńskiego było wystawienie opery na deskach Teatru Narodowego w Warszawie. Scena warszawska, choć poddana restrykcyjnie kontroli politycznej, jako jedyna gwarantowała polskim twórcom przygotowanie spektakli operowych na zadowalającym poziomie, otwierała również perspektywy wystawienia dzieł w teatrach muzycznych imperium rosyjskiego.
Aby spełnić te warunki, Żeleński i German musieli zmienić pierwotny tytuł z Balladyny na Goplanę, usunęli również z libretta istotne wątki pierwowzoru literackiego, które mogłyby budzić w zaborcy podejrzenia
o szkodliwe aluzje polityczne. Narrację celowo przesunęli w stronę baśni.
Zanim tekst przeszedł carską cenzurę, w Krakowie odbyła się premiera opery. Owacjom nie było końca, mówiono, że była to polska uroczystość muzyczna. Goplanę wystawiono w Krakowie 6 razy, każdorazowo widownia wypełniała teatr po brzegi.
W styczniu 1897 r. Goplanę wystawiono we Lwowie, wydarzenie to celebrowano jako święto sztuki polskiej. Dzieło Żeleńskiego zyskało wymiar manifestacji politycznej, ówczesna prasa określała twórczość Żeleńskiego jako „ogniwo w wielkim łańcuchu prac i usiłowań podjętych do odrodzenia narodowego pod hasłem miłość do Ojczyzny”. W stolicy Galicji, Goplanę wystawiono 8 razy. To jednak nie satysfakcjonowało kompozytora, który chciał wprowadzić operę na scenę warszawską.
Na początku 1897 r. Żeleński otrzymał informację od Dominika Radziwiłła (właściciela podkrakowskich Balic), że Goplana pozytywnie przeszła w Warszawie cenzuralne trudności. Carski urzędnik i dyrektor teatru zostali skutecznie przekonani, że Goplana pozbawiona jest tematyki patriotycznej, zatem nic nie stało już na przeszkodzie do premiery warszawskiej. Rozpoczęto przygotowania scenografii. Kostiumy i dekoracje projektował wybitny malarz Wojciech Gerson. Długo wyczekiwana premiera w Teatrze Wielkim odbyła się 8 stycznia 1898 r. Była to pierwsza od wielu lat premiera polskiej opery na deskach Teatru Narodowego, której wystawienie zbiegło się dokładnie z 40. rocznicą premiery Moniuszkowskiej „Halki”. Opera zyskała niebywałą popularność, do czerwca wystawiana była aż 28 razy.
Mimo spektakularnego sukcesu w Warszawie, Żeleńskiemu nie udało się zdobyć scen europejskich.
***************************************************************************************
Akt I
Królowa jeziora Gopła - tytułowa Goplana - zakochuje się w młodzieńcu z pobliskiej wioski, Grabcu, w momencie, gdy ten wpada w wodną toń i prawie traci życie. Królowa pragnie, aby młodzieniec odwzajemnił jej uczucie i pozostał z nią w podwodnym królestwie duchów, co dla niego oznacza i utratę ziemskiego życia i kochanki - Balladyny. Grabcowi udaje się uratować i uciec przed nimfą. Goplana poprzysięga zemstę za odrzucone uczucia i z pomocą swoich wiernych sług - Chochlika i Skierki - doprowadza do tragedii. Chochlik kieruje do chaty Wdowy i jej dwóch córek Balladyny i Aliny, przejeżdżającego w pobliżu księcia Kirkora i jego przyjaciela, rycerza Kostryna. Książę nie może wyjść z podziwu nad urodą sióstr. Zauroczony, pragnie poślubić jedną z nich, nie umie jednak dokonać wyboru. Za namową Chochlika, Wdowa proponuje, aby dziewczęta nad ranem wybrały się na zbiór malin - ta, która pierwsza przyniesie pełny dzban, zostanie żoną Kirkora.
Akt II
Chochlik i Skierka próbują porwać Grabca do wodnego zamku Goplany. Młodzieniec niezmiennie odrzuca względy królowej, za co Goplana zamienia go w wierzbę. Tymczasem siostry krążą po lesie szukając malin. Alina, jako pierwsza zbiera dzban pełen owoców. Balladyna jest wściekła na siostrę, która chełpi się zwycięstwem. Sięga po nóż i zabija Alinę. Jedynym świadkiem tej zbrodni jest przemieniony w drzewo Grabiec. Gdy Balladyna wraca do domu, okłamuje matkę, mówiąc, że Alina uciekła z kochankiem. Kirkor i Balladyna odjeżdżają do zamku w ślubnym korowodzie. O siostrzanej zbrodni przypomina Balladynie krwawa plama na czole, którą ukrywa pod przepaską.
Akt III
Balladyna zostaje królową. Pod nieobecność Kirkora do zamku zbliża się orszak gości. Księżna prosi Kostryna o pomoc w przyjęciu. W zamku pojawia się matka Balladyny i opowiada swój sen, w którym pojawia się Alina w zakrwawionej sukni. Nerwowa reakcja Balladyny wzbudza we Wdowie wątpliwość, co do opowiedzianych przez córkę zdarzeń. Na uczcie pojawia się Grabiec, wraz z orszakiem duchów. Balladyna nie rozpoznaje w przybyłym z daleka księciu swojego dawnego kochanka. Grabiec wyjawia, że był świadkiem popełnionej przez Balladynę zbrodni. Przerażona Balladyna rozkazuje Kostrynowi otruć gościa. Rycerz wznosi toast na cześć Grabca, który wypija zatrute wino i ginie. Do zamku powraca Kirkor. Balladyna oskarża Kostryna o skalanie swojej czci i otrucie przybysza. Wdowa oznajmia, że jej córka jest morderczynią wskazując na jej czole znamię, jako dowód zbrodni. Karę za czyny Balladyny wymierza Perun uderzając piorunem i zabijając złą królową.
***************************************************************************************
Organizatorzy wydarzenia:
Muzeum w Nieborowie i Arkadii – Monika Antczak, Beata Stępień
Fundacja Trzy Trąby – Maciej Radziwiłł
Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków, oddz. Warszawski – Marta Straszyńska
Orkiestra Muzeum w Nieborowie i Arkadii – La Scoperta
Chór – Media Choir
Reżyseria – Jitka Stokalska
Dyrygentka – Marta Kluczyńska
Kostiumy – Fundacja Nomina Rosae
Choreografia – Joanna Drabik
Projekcje multimedialne – Piotr Majewski
Reżyseria dźwięku – Piotr Furmańczyk
Korepetytorka solistów – Małgorzata Szymańska-Sadlakowska
Przygotowanie solistów – dr hab. Dorota Radomska
Asystent reżysera – Kamila Straszyńska
Asystent kierownika muzycznego – Martyna Szymczak
Asystenci reżysera dźwięku – Julia Lejman, Grzegorz Maciąg
Balladyna – Julia Jarmoszewicz
Alina – Marta Huptas
Wdowa – Magdalena Pluta
Grabiec – Rafał Żurek
Kirkor – Jacek Szponarski
Kostryn – Witold Żołądkiewicz
Goplana – Anna Farysej
Skierka – Agnieszka Grala
Chochlik – Alina Prochowska
Tancerze/mimowie – Rafał Karnicki, Dominika Styczyńska, Patrycja Cesar, Damian Krajewski
Patronat honorowy wydarzenia
Grzegorz Schreiber
Marszałek Województwa Łódzkiego
Patronat medialny
RMF Classic
Projekt dofinansowany ze środków:
Instytutu Muzyki i Tańca
Fundacji PZU
Fundacji Lotto
Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi
Gminy Nieborów
ZAW STOART
ZAiKS
Partnerem wydarzenia jest Województwo Łódzkie
